ऑरकुटा मुलगा आणि त्याचा बाप

आजच्या ऑरकुटच्या जगात आपण आपल्या दुरदेशीच्या मित्रांसोबत अगदी आरामशीर संपर्कात राहू शकतो. मात्र आपल्या घरच्यांसोबत मात्र आपला संपर्क व संवाद बराच विसंवाद होत चालला आहे. हीच कथा आणि व्यथा विनोदाच्या माध्यमातून आपल्या समोर आणली आहे मुकुंद टाकसाळे यांनी सकाळ या वर्तमानपत्राद्वारे.
जे लोक हा अंक वाचू शकले नाहीत त्यांच्यासाठी हा प्रयत्न.

अशीच एक जूनमधल्या रविवारची भिजकी सकाळ. बाहेर पाऊस नुसता कोसळतोय! सकाळची आठची वेळ. मी गुडूप पांघरूण घेऊन साखरझोपेत. मला मधुमेह असूनही डॉक्‍टरांनी या झोपेवर बंदी आणलेली नाही, हे नशीबच म्हणायचं! नाही तर ("पहाटेची सॅकरिन झोप घ्या', असं म्हणायलाही हे डायबेटिसचे स्पेशालिस्ट डॉ. गोडबोले कमी करायचे नाहीत.) या साखरझोपेत असताना "एखादा रेडा आपल्या शिंगांनी मला ढुसण्या देऊन उठवतो आहे,' असा भास मला झाला. नंतर लक्षात आलं, की हा "भास' नसून "वास्तव'च आहे. कारण त्या रेड्याची शिंगं मला टोचल्याचं स्पष्ट जाणवत होतं. मी दचकून जागा झालो आणि ताडकन अंथरुणावर उठून बसलो, तर काय आश्‍चर्य! साक्षात विकीच मला एका काठीनं ढोसून जागा करत होता.

विकी हा आमचा एकुलता एक मुलगा. सध्या दहावीला आहे. पण अभ्यासाच्या नावानं बोंब! मी मॅट्रिकला होतो तेव्हा आमचे वडील पहाटे पहाटे आमच्या पार्श्‍वभागावर लाथ घालून अभ्यासाला उठवायचे. सध्याच्या आधुनिक मानसशास्त्रात ही आदिम पद्धत बसत नसल्यानं मी मनावर संयम ठेवून त्याला गोड बोलून अभ्यासाला बसवण्याचा प्रयत्न करतो. पण जे मानसशास्त्र मला ठाऊक आहे, ते विकीला ठाऊक नसल्यानं तो माझ्या प्रेमळ स्वभावाचा फायदा घेऊन अभ्यास करायचं टाळतो.

नंबर एकचा हूड! कुणाची काय खोडी काढेल, सांगता यायचं नाही. परवा दुपारी माझे सासरे श्रीखंडाचं जेवण करून दुपारचे डाराडूर झोपले होते, तर यानं बाजूला पडलेल्या वर्तमानपत्राच्या कागदाचा तुकडा फाडला आणि त्याची बारीक सुरळी करून सासरेबुवांच्या नाकात घातली. छप्पर कोसळून पडेल अशा शिंका देत बिचारे घाबरून उठले, तर हा फिदीफिदी हसतोय नुसता!

माझा "संवादा'वर विश्‍वास असल्यानं मी त्याला समजावून चार चांगले संस्कार त्याच्यावर करण्याच्या प्रयत्नांत असतो. पण तो मी बोलू लागलो की एक तर जांभया देऊ लागतो, नाही तर खिडकीतून बाहेर बघू लागतो, नाही तर सरळ उठून कॉम्प्युटर सुरू करतो आणि तासन्‌तास ऑरकुटवर बसून राहतो. "ऑरकुट' हे काय प्रकरण आहे, ते आजतागायत माझ्या लक्षात आलेलं नाही. एखाद्याला "मारकुटा' जसं म्हणतात तसं गमतीनं त्याला मी "ऑरकुटा' हे विशेषण बहाल करतो. म्हणजे "माझा ऑरकुटा मुलगा- विकी' असं संबोधतो. एखाद्या वैतागवाण्या गोष्टीकडं विनोदानं बघितलं की आपोआपच त्याची तीव्रता कमी होते, असा माझा आजवरचा अनुभव आहे.

तर अशा या विकीनं आठवड्यातून एकदाच येणाऱ्या रविवारी मला माझ्या साखरझोपेतून काठीनं ढोसून उठवल्यामुळे मी त्याच्यावर जोरात खेकसलोच, ""विक्‍या, हा काय आचरटपणा आहे?'' त्याच्या पाठीत धपाटा घालायला माझे हात शिवशिवत होते.

दोष माझा नाही. सकाळी झोपेतून उठत असताना आपल्या अबोध मनाला मानसशास्त्र वगैरे आठवत नाही. यावर खीःखीःखीः हसत तो कवायत करणाऱ्या पोलिस शिपायाप्रमाणे हातात काठी घेऊन ताठ उभा राहिला आणि म्हणाला, ""सरप्राइज! सरप्राइज!''

मी काठीवरून माझ्या नजरेचा कॅमेरा टिल्ट-अप करत वरच्या टोकाला नेला आणि आनंदाश्‍चर्यानं थक्कच झालो. काठीच्या वरच्या टोकाला एक बोर्ड होता आणि त्यावर लिहिलेलं होतं, ""हॅप्पी फादरज्‌ डे!'' नंतर त्यानं हेही कमी म्हणून की काय, खिशातून गुलाबाचं एक फूल काढलं आणि कमरेत मोठ्या नम्रपणे वाकून ते एका भेटकार्डाबरोबर माझ्या हातात दिलं. भेटकार्डावर "आय लव यू, डॅडी' असं लिहिलेलं होतं. खाली "देअर इज नो बडी/लाइक यू डॅडी' असली काही तरी कविताही होती. माझ्या डबडबलेल्या डोळ्यांना पुढच्या काव्यपंक्ती वाचताच आल्या नाहीत. शिवाय चष्माही डोळ्यावर नव्हता.

तसाही विकी मला "डॅडी' म्हणत नाही, "बाबा' म्हणतो. खरं तर "बाबा' तरी कुठं म्हणतो म्हणा! तो नेहमी मला "पॉप्स' असंच म्हणतो. सुरवातीला तो गमतीनं हे म्हणायचा. नंतर त्याच्या जिभेला तसं वळणच पडलं.

""पॉप्स, हॅप्पी फादरज्‌ डे!'' सुहास्य वदनानं विकी उद्‌गारला.

""थॅंक्‍यू- थॅंक्‍यू.'' मी तत्परतेनं म्हणालो, ""पण हा सण कुठला काढलास?''

"तुम्ही मागं मला आपल्या कल्चरची माहिती देताना बैलपोळ्याबद्दल सांगितलं होतं, आठवतंय? हा तसाच सण आहे; पण परदेशी. जसं आपण बैलांशी एक दिवस चांगलं वागतो, त्यांना प्रेमानं वागवतो, तसं या दिवशी...''

""आलं लक्षात. मग असाच मदरज्‌ डेही असणार.'' मी आपलं तर्कानं म्हणालो.

""असतो ना. मदरज्‌ डे, ब्रदर्ज डे, सिस्टरज्‌ डे... असे तिकडं डेच डे साजरे करतात. प्रत्येकाचा वर्षातून एकेक दिवस. एव्हरी डॉग हॅज हिज डे...''

""अरे! अरे, माणसं वेगळी, डॉग वेगळा. "युवा, श्‍वा, मध्वा' हे तिन्ही तू एकत्र गुंफतोयस.'' मी त्याला माझा मुद्दा थोडा अवघड करून सांगितला.

""पॉप्स, धिस इज रॉंग. मध्येच संस्कृतमध्ये बोलायचं नाही. बॅड मॅनर्स.''

""तसं नाही. पण माणसांचे दिवस आणि प्राण्यांचे दिवस सारखेच?''
""पॉप्स, आम्ही फ्रेंड्‌स "पेट्‌स डे' पण सेलिब्रेट करतो. त्या दिवशी प्रत्येकाच्या पेटला विश करतात. मानसीनं तर बैलाप्रमाणे तिच्या डॉगीला ओवाळलंसुद्धा... किती छान नं....?''
""हो हो.'' मी मान हलवत म्हणालो.
फादरज्‌ डे, मदरज्‌ डे अशा डेजमागची कन्सेप्ट अशी आहे, की वर्षभर आपण ज्यांच्याशी वाईट वागतो, त्यांच्याशी एक दिवस का होईना, पण चांगलं वागायचं. ते आपल्यासाठी जे काही करतात, त्याबद्दल त्यांना "थॅंक्‍स' द्यायचे.
माझं मन मुलाविषयीच्या प्रेमानं भरून आलं. एक दिवस का होईना, पण वडिलांविषयी कृतज्ञता दाखवायची. आपल्या संस्कृतीत हे बसत नाही. आपण वर्षाचे तीनशेपासष्ट दिवस बापाबद्दल मनात संतापच वागवत असतो. एखाद्या दिवशी का होईना, पण ही अशी प्रेमाची झुळूक किती छान वाटते!

विकीबरोबर संवाद साधण्याचा माझा नेहमीच प्रयत्न असतो. मी मनात म्हटलं, आज त्यानंच त्याच्याकडून बर्फ फोडलेला आहे, तर आज ही संधी घेऊन त्याच्याशी संवाद साधू या.
""विकी बेटा।-'' मी आवाजात गोडवा आणून सुरवात केली.
""प्लीज पॉप्स. आता बोअर मारू नकोस. नाही तर मी जातो.'' विकी उठलाच एकदम.
"अरे, थांब, थांब. हे बघ, आज तू फादरशी चांगलं वागणार आहेस ना? मग माझ्याशी दोन शब्द गोड बोल तरी. एकमेकांत संवादच नव्हे, तर सुसंवाद हवा. डायलॉग.''
""म्हणजे तुम्ही डायलॉग मारणार आता? प्लीज...'' असं म्हणून तो उठला आणि कॉम्प्युटरपाशी जाऊन त्यानं ऑरकुटमध्ये डोकं खुपसलं.
""विकी, ऑरकुटवर जाऊन तू काय करतोस? तिथल्या मित्रांशी गप्पा मारतोस, बरोबर? अरे, मग मी तुझा मित्रच आहे. माझ्याशी गप्पा मार. माझ्याशी दोन शब्द बोल.'' मी त्याला कळवळून म्हणालो.

""पॉप्स, ऑरकुटवर काय गंमत असते ते तुला नाही कळणार.'' विकी कॉम्प्युटर स्क्रीनवरची नजर न हटवता म्हणाला.
मुलांना समजावून घ्यायचं तर आपण मूल व्हायला पाहिजे, हे आम्ही साने गुरुजींकडून शिकलो. ऑरकुटची गंमत समजावून घेण्यासाठी मी स्वतःच ऑरकुटचं मेंबर व्हायचं ठरवलं. तसं मेंबर होण्यासाठी कुणी तरी आपल्याला आमंत्रण द्यावं लागतं. माझे सगळे समवयस्क मित्र साधं चहाचं आमंत्रण देणार नाहीत, तिथं ऑरकुटवर कुठलं बोलवायला? शिवाय ते ऑरकुटचे मेंबर नव्हते, हा तांत्रिक भागही महत्त्वाचा होता. पण "इच्छा तिथं मार्ग' म्हणतात, तसं झालं. माझ्या कॉलेजमधील एक वर्गमैत्रिणीनं माझा ई-मेल आयडी कुठून कुठ ून शोधून मला ऑरकुटचं आवातन दिलं. माझ्या डोळ्यासमोर तिचं कॉलेजमधलं रूप तरळत होतं. प्रत्यक्षात ऑरकुटवरल्या फोटोंमध्ये ती त्या काळात तिची आई जशी आणि जेवढी दिसायची, तशी दिसत होती. त्यामुळे तिच्याशी सततचा संवाद साधण्याचा माझा उत्साह काहीसा मावळलाच.

पण त्या निमित्तानं मी ऑरकुटवर भरपूर भ्रमंती केली. एक अभ्यासाचा भाग म्हणून अर्थात. आपला मुलगा तिथं जाऊन काय करतो, कुणाशी गप्पा मारतो, त्याचे मित्र कोण, मैत्रिणी कोण, तो त्यांच्याशी काय बोलतो.... या वयात मुलाला एवढे मित्र आणि मुख्य म्हणजे मैत्रिणी आहेत, हे पाहून मन थक्क झालं.

हे सारे मित्र पुण्यातलेच, आसपास राहणारे, रोज भेटणारे, असे असताना हा त्यांच्याशी प्रत्यक्ष संवाद न साधता ऑरकुटवर जाऊन काय गप्पा मारतो? "दोन डोळे शेजारी- भेट नाही संसारी' असा सगळा प्रकार. मुलाला ""बाबा रे, ही सारी व्हर्च्युअल रिऍलिटी आहे. खऱ्या हाडामांसाच्या माणसांना भेट. त्यांच्याशी थेट बोल. त्यांना समजावून घे. खरी "माणसं' वेगळीच असतात रे बाळा...'' असं कळवळून सांगावंसं वाटलं. पण हे सांगण्यासाठी तरी तो समोर भेटायला हवा ना?

मुलाला ऑरकुटवर "सरप्राइज! सरप्राइज!! सरप्राइज पॉप्स!!!' असा गमतीशीर मेसेज ठेवला. म्हटलं, संवादाचा हा मार्ग अवलंबू या. संवादाचं "माध्यम' महत्त्वाचं नाही, "संवाद' महत्त्वाचा.
दुसऱ्याच दिवशी विकी गंभीर चेहऱ्यानं माझ्याशी बोलायला आला, ""बाबा, हे काय लावलंय तुम्ही?''

विकी रागावला की मला "बाबा' म्हणतो. त्यामुळे प्रसंगाचं गांभीर्य माझ्या तत्क्षणी लक्षात आलं. ""तुम्ही ऑरकुटवर का आलात? आणि माझी, माझ्या फ्रेंडचे अकाउंट उघडून वाचलेत ना? लाज- लाज आणलीत बाबा तुम्ही. एखाद्याचे वडील मेंबर होणं हे फार लाजिरवाणं मानतात....''

""अरे, पण तुझ्याशी संवाद साधावा म्हणूनच हे सारं...'' मी खुलासा करू लागलो.
""बाबा, मी फायनल वॉर्निंग देतो... क्वीट ऑरकुट! एक तर तुम्ही तरी बाहेर व्हा, नाही तर मी तरी होतो. ऑरकुटवर आपल्या दोघांपैकी कुणी तरी एकच राहील.'' त्यानं निर्वाणीच्या सुरात सांगून टाकलं. विकीचा त्याच्या मित्र-मैत्रिणींशी असणारा संवाद ?ुटायला नको म्हणून मीच ऑरकुटमधून बाहेर पडायचं ठरवलं.

पूर्वीचे बाप मुलांना बडवायचे, वाट्टेल तसे बोलायचे, शिव्या घालायचे. मुलांशी संवाद साधण्याची ही रासवट पद्धत आता मागं पडली. मी प्रेमानं विकीला समजावून घेण्याचा प्रयत्न करत होतो. त्याचं भावविश्‍व जाणून घेण्याचा, त्याच्याशी गोडीगुलाबीनं संवाद साधण्याचा प्रयत्न करत होतो, पण त्याला बापाशी बोलण्याचीच इच्छा नव्हती. किंबहुना तो मी त्याच्यासमोर आलो रे आलो की मांजराला पाहून उंदरानं पळून जावं तसा लगेचच तो काढता पाय घ्यायचा.

वर्तमानपत्रांच्या पुरवण्यांमध्ये सारे जण "मुलांशी संवाद साधा' असं कानीकपाळी ओरडून सांगत असतात. पूर्वी म्हणायचे, निदान जेवणाच्या टेबलावर तरी सारे जण एकत्र गप्पा मारत जेवण घ्या. म्हणून मी आणि शुभा (माझी धर्मपत्नी), आम्ही दोघांनाही रात्रीचं जेवण न चुकता विकीबरोबरच घ्यायचं, असं ठरवलं. पण तो त्याची प्लेट उचलून सरळ बाहेर टीव्हीसमोर जाऊन बसायचा आणि एकता कपूरची "कौन करता है प्यार?' ही हिंदी मालिका पाहत बसायचा. (त्या वेळी हे ऑरकुटचं फॅड नव्हतं.) तो काय बघतो हे बाप या नात्यानं जाणून घेणं हा माझ्या कर्तव्याचाच भाग होता. त्यामुळे तो बाहेर येऊन टीव्ही पाहू लागला की मीही त्याच्यापाठोपाठ माझी प्लेट घेऊन येऊन बसायचो. रोज बघून बघून मलाही "कौन करता है प्यार?' मालिकेची गोडी लागली. मग बिचारी शुभा एकटीच आत जेवत का बसेल? तीही आमच्या मालिकानंदात सहभागी झाली.

आमच्यात संवाद जर झालाच तर "कौन करता है प्यार?' या मालिकेविषयीच व्हायचा. म्हणजे आता कम्मो कुणालशी लग्न करणार की रोहितशी? परमिंदरनंच कम्मोच्या डॅडींना मारलं असणार. चॉंदनी नेमकी कुणाची मुलगी?.... या गंभीर प्रश्‍नांवर आमच्यात गंभीर चर्चा व्हायची. विकीच्या जरी नाही तरी मालिकेतल्या पात्रांच्या भवितव्याविषयी (का होईना, पण) आमच्यात संवाद व्हायचा. संवाद व्हायचा, हे महत्त्वाचं. मोठा मजेचा काळ होता तो. ऑरकुट सुरू झालं आणि आमचं तेही सुख हरपलं.

असेच एका संध्याकाळी गावाकडं माझे काका वारले. तसं त्यांचं वय झालेलंच होतं. संध्याकाळी सहाला ते गेले, तेव्हापासून रात्री बारापर्यंत विकी ऑरकुटवर बसला होता. त्यामुळे चुलतभावाचा फोन आमच्यापर्यंत पोचू शकला नाही. त्यामुळे आमचं अंत्यदर्शन हुकलं. हे फार मोठं नुकसान झालं, अशातला भाग नाही. जिवंत असतानासुद्धा त्यांचं तोंड फार पाहण्यासारखं होतं, अशातला भाग नाही. पण या प्रसंगानं "लॅंडलाइन दीर्घकाळ अडून राहणं बरोबर नाही,' हा साक्षात्कार आम्हाला घडला.

ब्रॉडब्रॅंड घेणं हा एक त्यावरचा उपाय होता. पण त्याचं कनेक्‍शन सहजी मिळत नव्हतं. तशात विकीचा सोळावा वाढदिवस मध्येच आला आणि ते निमित्त साधून मी त्याला नोकियाचा एक झकास मोबाईल सेट भेट दिला.

""वौ!'' विकीचे डोळे लकाकले. ""पॉप्स, यू आर ग्रेट!'' तो प्रेमाचं भरतं येऊन म्हणाला.

""आता तुझ्याजवळ, आईजवळ आणि माझ्याजवळ सेलफोन आलेला आहे. तेव्हा आता रोजच्या रोज पॉप्सला, आईला भरपूर फोन करायचे, काय?'' मी कौतुकाच्या अंगानं त्याला इष्ट तो मेसेज दिला आणि त्याचबरोबर लॅंडलाइनचा फोन आमच्या नातेवाइकांसाठी खुला करून दिला. प्रत्यक्षात एकमेकांशी बोलायला तर सोडाच, पण आमनेसामने यायलाही आम्हा तिघांनाही वेळ व्हायचा नाही. एक तर दहावीचे क्‍लासेस करता करता विकीचा पार पिट्ट्या पडायचा. त्यामुळे नाही म्हटलं तरी मोबाईल फोनमुळे आमच्यातला संवाद वाढला, यात शंकाच नाही. आता घरी येण्याला उशीर होणार असेल तर आम्ही एकमेकांना सेलफोनवर मेसेज देऊ लागलो. एखादा चुटका आवडला तर विकी तो लगेचच आम्हाला फॉरवर्ड करायचा आणि मग तो चुटका वाचून आमची हसता हसता पुरेवाट व्हायची. आता फादरज्‌ डेचा, मदरज्‌ डेचा मेसेज विकी मोबाईलवरूनच आमच्याकडे धाडू लागला. मित्रमैत्रिणींशी मोबाईलवरून तो खुशाल दीड दीड- दोन दोन मिनिटं गप्पा मारत बसायचा. पण आम्ही आई-बाप मात्र दोन ओळींच्या मेसेजचे धनी. मेसेज तर मेसेज. तुका म्हणे त्यातल्या त्यात....

एकदा तो असाच नेटवर गुंगलेला असताना मध्येच माझ्याकडं वळून म्हणाला, ""पॉप्स, सी... आता अमेरिकेत ना प्लॅंचेट करणारे आत्म्यांना थेट मोबाईलवरच बोलवतात.''
""काय सांगतोस काय तू?'' मी आश्‍चर्यानं उद्‌गारलो.
""हे पाहा, इथं म्हटलंय, आता आत्म्यांना प्लॅंचेट बोर्डावर बोलावणं ही कन्सेप्ट जुनी झाली. आता थेट मोबाईलवरच आत्मे बोलावण्याचा शोध तिकडल्या एका एक्‍झॉरसिस्टनं लावलेला आहे. साधारणपणे आयएसडीच्या रेटमध्ये आपण मृतात्म्यांशी वाट्टेल तितका वेळ संवाद साधू शकतो. ग्रेट ना?''

""ग्रेटच! प्रश्‍नच नाही.'' मी उत्तरलो.
""ही टेक्‍नॉलॉजी इंडियात यायला आता फार टाइम लागणार नाही, नाही का?'' विकीनं विचारलं.
""मुळीच नाही. एक-दोन महिन्यांतच ती इथं येईल.''
""ती इंडियात आली आणि सपोज तुम्ही वारलात ना पॉप्स, तर मी मोबाईलवरून तुमच्याशी खूप खूप गप्पा मारीन.'' विकी निरागसपणे म्हणाला.

माझे डोळे आनंदानं डबडबून वाहू लागले. म्हणजे मेल्यानंतर का होईना, पण हे भाग्य माझ्या वाट्याला येणार होतं तर!